فواد صادقی
انصراف زودهنگام خاتمی پس از یک ماه از اعلام کاندیداتوری،شوک بزرگی به جامعه سیاسی ایران وارد کرد.
اگرچه درباره علل و میزان درستی این تصمیم سخن بسیار است، اما آنچه که مهم است، سرنوشت انتخابات و تغییرات گسترده در آرایش سیاسی کشور پس از انصراف خاتمی است.
مهم‌ترین پس‌لرزه این انصراف را می‌توان خروج انتخابات از حالت دوقطبی خاتمی – احمدی‌نژاد به انتخاباتی متکثر دانست که با ورود تمام قامت چهره‌ای چون محمدباقر قالیباف به صحنه انتخابات رقم خواهد خورد، از سوی دیگر تداوم حضور مهدی کروبی که به نظر نمی‌رسد همچون خاتمی به آسانی به نفع میرحسین موسوی کنارهگیری کند، دستاورد اصلی این انصراف، یعنی شکل‌گیری اجماع در اردوگاه اصلاحطلبان را به چالش خواهد کشید.
در این شرایط حضور همزمان سه یا چهار کاندیدای اصلی یعنی احمدی‌نژاد، موسوی، قالیباف و احتمالاً کروبی، موجب عدم وجود اکثریت مطلق برای نفر اول انتخابات دور نخست خواهد شد و این به معنای تغییرات مجدد آرایش سیاسی در دور دوم انتخابات خواهد بود.
اگر احمدی‌نژاد را یکی از دو کاندیدای راه یافته به دور دوم فرض کنیم، در برابر او به تعبیر خاتمی، جبهه خواستاران تغییر شکل خواهد گرفت و یا اصلاحطلبان ناگزیر به حمایت از قالیباف خواهند بود و یا اصول‌گرایان منتقد احمدی‌نژاد از موسوی حمایت خواهند کرد.
بنابراین همان‌گونه که پیش‌بینی می‌شد، خروج خاتمی از عرصه معادلات انتخابات 1388، نه تنها از ابهامات نکاست، بلکه بر پیچیدگی‌ها افزود و هر دو جناح با گزینه‌های متعددتری مواجه خواهند شد.
دومین پیامد مهم انصراف خاتمی، تغییر شرایط کاندیداتوری میرحسین موسوی به عنوان عامل اصلی انصراف محسوب می‌شود.
آخرین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی که با خروج از سکوتی 20 ساله از دو ماه قبل به تدریج و با روندی ملایم تحرکات سیاسی خود را آغاز کرده بود، اکنون با فشار سنگین انتظارات و میدان وسیع عمل مواجه شده است و از این پس بار روانی سنگینی بر سنگ زیرین عرصه اجرایی کشور در دهه اول انقلاب وارد می‌شود، باید منتظر ماند و دید که آیا این فشارها منجر به تشدید اضطراب و هراس از پیامدهای جهش در فعالیت‌ها و افزایش کارایی او خواهد شد یا موجب سرزنش او در صورت ناکامی در برابر احمدی‌نژاد خواهد شد.
در این شرایط قطعاً میزان خویشتن‌داری و ظرفیت تحمل و کنترل مهندس موسوی یکی از عوامل تعیین‌کننده در سرنوشت مبارزات انتخاباتی خواهد بود.
از سوی دیگر، در اردوگاه اصول‌گرایان نیز با عدم حضور خاتمی، راه برای ورود رقبای درون جناحی محمود احمدی‌نژاد به عرصه انتخابات هموار شده است. محمدباقر قالیباف، مصطفی پورمحمدی، محسن رضایی و احمد توکلی کسانی هستند که تاکنون علائمی از اشتیاق برای ورود به رقابت با رئیس‌جمهور فعلی را از خود بروز داده‌اند و در این میان به نظر می‌رسد امکانات ستادی و آراء احتمالا بیشتر محمدباقر قالیباف بخت وی را برای تبدیل شدن به کاندیدای اصول‌گرایان منتقد احمدی نژاد افزایش داده است و احتمال حمایت سایر این چهره‌ها از قالیباف وجود دارد. علاوه بر قالیباف، علی‌اکبر ولایتی و علی لاریجانی نیز به عنوان دو چهره احتمالی ورود به عرصه انتخابات در صورت عدم حضور غیرمنتظره احمدی‌نژاد محسوب می‌شوند که در آن شرایط نیز مجدداً آرایش سیاسی حاکم بر انتخابات به شدت تغییر خواهد کرد.
اما مهم‌ترین استدلال اصول‌گرایان منتقد احمدی‌نژاد برای کسب مجوز از بزرگان برای ورود به عرصه انتخابات، اثر حضور آنها در ریزش آراء کاندیداهای اصلاحطلبان یعنی موسوی و کروبی است.
برخلاف گفتمان سید محمد خاتمی که قادر به جذب آراء طبقات متوسط و نوگرای جامعه بود، گفتمان ارزشی و سنتی موسوی و همچنین خاستگاه و سیمای مهدی کروبی اگر هم قادر به جذب بخشی از آراء احمدی‌نژاد در اقشار سنتی، متدین و اهالی شهرهای کوچک و روستاها باشند، قطعاً بخشی از آراء اقشار نوگرا را از دست خواهند داد و در این میان حضور چهره‌ای در میان اصول‌گرایان منتقد که دارای گفتمان مدرن و قادر به جذب این بخش از آراء باشد، می‌تواند رقابتهای انتخاباتی را به بازی دو سر برد برای اصول‌گرایان تبدیل کند و با پشت سر گذاشتن میرحسین موسوی و کروبی با محمود احمدی‌نژاد به دور دوم انتخابات راه یابد و در آن شرایط نیز اصلاحطلبان در انتخاب میان دو گزینه مطلوب و از جناح رقیب ناگزیر به حمایت از قالیباف بوده و وی به جایگاه ریاست‌جمهوری دست خواهد یافت.
اصلاحطلبان برای مقابله با این خطر چاره‌ای جز اجماع نخواهند داشت و از این رو فشارها بر مهدی کروبی جهت انصراف به نفع میرحسین موسوی در هفته‌های آینده به شدت افزایش می‌یابد.
پیامد دیگر انصراف خاتمی، کاهش احتمالی سطح مشارکت در انتخابات به کمتر از 30 میلیون رأی خواهد بود. باید گفت شرایط رقابتی و دوقطبی دوم خرداد، موجب افزایش شدید و ده میلیون نفری شرکت‌کنندگان در انتخابات ریاست‌جمهوری نسبت به دوره‌های قبل شد، پدیده‌ای که حتی با حضور خاتمی و رقبای متعدد اما نه چندان جدی وی در سال 1380 و حتی انتخابات چندقطبی نهم تکرار نشد. از همین رو پیش‌بینی می‌شد با شکل‌گیری رقابت دوقطبی و سرسختانه خاتمی- احمدی‌نژاد مجدداً سطح مشارکت با توجه به افزایش جمعیت 12 سال اخیر، از مرز 30 میلیون نفر عبور کرده و به حد 35 میلیون نفر برسد. اما در شرایط فعلی به نظر می‌رسد مشارکت در انتخابات در حد دوره قبلی باقی بماند و با این حساب حد نصاب پیروزی در دوره اول انتخابات در سطح 14 میلیون رأی باقی بماند و دسترسی به این سطح رأی قطعاً برای احمدی‌نژاد که هوادارن وی، حداقل رأی وی را حدود ده میلیون نفر برآورد می‌کنند، ممکن‌تر خواهد بود.
بنابراین اگرچه احمدی‌نژاد با انصراف خاتمی، حمایت اجماعی اصول‌گرایان را از دست می‌دهد، اما در مقابل امتیازاتی نیز به دست می‌آورد.
بنابراین می‌توان گفت تمامی کاندیداهای موجود در اردوگاه‌های اصول‌گرایان و اصلاحطلبان به نوعی از کنارهگیری خاتمی منتفع می‌شوند و اگرچه شاید این انصراف احتمال کلی پیروزی اصلاحطلبان در انتخابات را کاهش داده است، اما مذاق چهره‌هایی را که با حضور وی شانس چندانی برای حضور در رقابت نهایی برای تکیه زدن بر صندلی کاخ ریاست‌جمهوری نداشتند، در آستانه سال نو شیرین کرده است.
متن کامل نامه مهندس موسوی به سید محمد خاتمی به این شرح است:
"بسم الله الرحمن الرحیم
برادر عزیز جناب حجت الاسلام والمسلمین سید محمد خاتمی
با سلام، پیام دلسوزانه شما را مطالعه کردم و از اظهار لطفی که به این فرزند کوچک مردم و دوست قدیمی خود نموده بودید منفعل شدم. برای سال‌ها به عنوان یک شهروند از این که شخصیت عزیزی چون شما ریاست این جمهوری را برعهده گرفته است، لذت می‌بردم و به آن افتخار می‌کردم زمانی که نسل نوخاسته تلالو آرمانهای خود را در آن چهره ملاقات می‌کرد و به هیجان می‌آمد به همراه آنان خود را جوان می‌دیدم. این احساس همچنان که هنوز با آنان باقیمانده است با اینجانب نیز هست و ذخیره‌ای است برای اسلام و انقلاب و سعادتی که مردم ما به راستی مستحق آنند. بسیار تاسف خورده‌ام که مخالفان چگونه می‌توانند نقشی را که در بزنگاهی خطیر از انقلاب اسلامی برای اصلاح‌طلبی برعهده گرفتید نبینند و یا موافقان با امید افزایش مطالبات از تاکید بر دست‌آوردهای بزرگی که داشته‌اید چشم‌پوشی کنند، تا جایی که فضا برای غفلت از آنها باز شود؛ غفلت نه فقط از کامیابی‌های دوران‌سازی که درکشان به مرور زمان و یا نگاه‌های عمیق نیاز دارد که حتی حقیقت روشنی چون نقش دولت شما در انشای پیشرفت‌های بدست آمده در زمینه انرژی هسته‌ای و یا ارتقای موقعیت جهانی نظام و کشور.
خود می‌دانید که اینجانب چون شما راه درست را اصلاحات همراه بازگشت به اصول، و نیز پیرایش و نوزایی در این مسیر تلقی می‌کنم و اگر مختصات زمانه ایجاب نمی‌کرد برای تداوم این طریق کسی را مناسب‌تر از پایه‌گذار آن نمی‌دانستم. همچنین و همان‌گونه که در ملاقات حضوری عرض کردم دقت و صحت برآوردی که از این مختصات دارم را برگشت‌ناپذیر نمی‌بینم و اگر فارغ از رودربایستی‌هایی که تاریخ بر ما نخواهد بخشید و ملاحظاتی که در مقایسه با منافع ملی جا دارد نادیده گرفته شوند، رای دوستان و غالب برهمه نظر شما این ارزیابی مرا تایید نکند بر آن اصرار نمی‌کنم.همچنین فرصت و فسحت مجال را برای اتخاذ بهترین تصمیم و وصول به وحدتی که نیروهای همفکر و همسنگر بدون تردید به آن می‌رسند هنوز گسترده می‌دانم و تاخیر خود یا شما یا هریک از دیگر دوستان را در خروج از صحنه مفید به شورانگیزتر شدن فضای انتخابات می‌شناسم.
درعین حال اگر تصمیم شما قطعی است، انتظار تمامی مردم ایران و در میانشان اینجانب از تعهد اسلامی و انقلابی که در آن جان عزیز سراغ گرفته‌ایم این است که نقش شما در تحقق آرمان‌هایی که پیشارو داریم همچنان ادامه یابد. به ویژه برای توسعه جامعه مدنی که دغدغه اصلی نیروهای فهیم و دلسوز کشور است نیاز به سرمایه‌گذاری‌های جدی چون تلاش و تکاپوی مشخص شماست.
والسلام علیکم و رحمه الله و برکاته
میر حسین موسوی
سید محمد خاتمی با صدور بیانیه ای خطاب به مردم ایران، رسما انصراف خود را از شرکت در رقابت انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری اعلام کرد.
خاتمی صرفا به خاطر موضع قبلی خود مبنی بر این که یا من یا میرحسین موسوی کاندیدای اصلاح طلبان خواهیم بود و نیز برای جلوگیری از شکسته شدن آرای اصلاح طلبان انصراف داد.
بیانیه انصراف سید محمد خاتمی از ادامه حضور در عرصه انتخابات به عنوان نامزد دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری شامگاه 26 اسفند ماه منتشر شد.
حجت الاسلام والمسلمین خاتمی در این بیانیه آورده است با وجود انصراف، به حضور فعال خود در صحنه برای تشویق مردم به شرکت در انتخابات ادامه خواهد داد.
محوراین بیانیه "تصمیم اخلاقی فراتر از کسب قدرت"است و خاتمی با تاکید بر این اصل، کنارهگیری خود را از ادامه حضور در رقابتهای انتخاباتی اعلام کرده است.
در این بیانیه سید محمد خاتمی به حضور فعال خود در صحنه انتخابات و تلاش برای اجماع نامزدهای انتخاباتی تاکید دارد.
رئیس دولت اصلاحات تاکید کرده است که همچنان برای تشویق مردم به شرکت در انتخابات، حضوری فعال خواهد داشت.
به گزارش روابط عمومی دفتر سید محمد خاتمی متن کامل بیانیه انصراف وی از حضور در انتخابات ریاست جمهوری دهم به عنوان نامزد انتخابات بدین شرح است:
"بسم الله الرحمن الرحیم
زادروز همایون حضرت پیامبر بزرگ اسلام (ص) و فرزند والاگهرش حضرت امام صادق (ع) را به ملّت شریف ایران و همه دوستداران حق و فضیلت شادباش می گویم و در آستانه سال نو، روز و روزگاری سرشار از شادابی و پیروزی را برای همه هموطنان عزیزم و همه کسانی که به صلح در جهان و کرامت و حرمت انسان در هر جا باور دارند آرزو می کنم.
سی سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی که هزینه ای سنگین برای آن پرداخته شده است می گذرد و ملت بیدار ایران بحرانهای بزرگی را با پیروزی و سرافرازی پشتسر گذاشته است و دست آورد های بزرگ معنوی و مادی او در این دوران کم نیست ولی تا رسیدن به اوج آرمانهای بلند تاریخی خود راه درازی در پیش دارد که به لطف الهی و بیداری و استواری و همت فرزندان دلیرش برای رسیدن به آنها امیدوار است.
بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی حضرت امام(ره) در تبیین نظری و عملی این نظام همواره رأی مردم و حضور فعال و مسؤولانه آنها در صحنه را اصل می خواندند و جریان انتخابات آزاد و سالم در جمهوری اسلامی را به ضرورتی اصیل و غیرقابل خدشه می دانستند.
اینک در آستانه انتخابات دهمین دوره ریاست جمهوری بار دیگر همه ما ایرانیان در برابر آزمایشی مهم قرار گرفته ایم، آنچه می تواند امید به آینده بهتر را زنده نگهدارد. حضور آگاهانه، مسؤولانه و فراگیر ملت است که هر مانعی را از پیش رو برخواهد داشت و من نیز در هر شرایطی نقش و وضع خود را جدا از نقش و وضع ملت شریف ندانسته و نمی دانم و در تمام دوران مسؤولیت رسمی و پس از آن ضمن تأکید بر آرمانهای والای انقلاب همچنان در راه تقویت جامعه مدنی و تبیین گفتمان اصلاحات در متن جامعه از هیچ کوششی دریغ نکرده و نخواهم کرد.
درخواستهای گستردهی اقشار مختلف و وسیع مردم در سراسر کشور مرا بر آن داشت که با وجود همه مشکلات، تنگناها و موانع به عنوان نامزد این دوره از انتخابات اعلام حضور کنم. در حالی که پیش از آن گفته بودم که ترجیح من چنین است تا در موقعیتی غیر از مسؤولیت ریاست جمهوری دین خود را به مردم و کشور بپردازم و بر این باور بودم که دیگرانی که شایسته اند در عرصه حاضر و فعال باشند. بحمد الله قبل از من بزرگانی اعلام حضور کردند و اینک جناب آقای مهندس میرحسین موسوی هرچند دیر، آمادگی خود را برای نامزدی به طور رسمی اعلام کرده اند.
ضمن سپاس فراوان از همه محبت هایی که از دوستداران اسلام و ایران از جمله احزاب و تشکلهای مختلف و نخبگان و اندیشمندان و هنرمندان و بالاتر از همه از سوی توده های پرشور مردم در سراسر میهن عزیز نصیب من شده است و نشانه این شور پرشکوه را همگان در سفر کوتاه من به استانهای فارس، کهگیلویه و بویراحمد و بوشهر دیدند و بخصوص با تشکر از نسل جوان و بیداردل که شور و شعور تأمل برانگیز خود را بیش از پیش نشان دادند، اعلام می کنم که به یاری پروردگار همچنان و همواره در کنار مردم از عزت اسلامی، عظمت ایران و سربلندی ایرانی در همه حال و در همه جا در حد توان خود دفاع کرده و خواهم کرد. ضمن تأکید بر این نکته که همه ما باید میدان و عرصه انتخابات را از بازیگرانی که چشم به تفرقه نیروهای اصلاح طلب و خواستار تغییر دوخته اند بگیریم و همه تلاش خود را برای برگزاری انتخاباتی آزاد و سالم معطوف کنیم، انصراف خود را از نامزدی در انتخابات دهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری اعلام می دارم، اما همچنان با همه توان با فعالیت مستمر و حضور در صحنه اجتماع لحظه ای از آرمانهای مردم و مسؤولیت خود در برابر آنان فاصله نخواهم گرفت. در این شرایط حساس و خطیر نکته هایی را یادآور می شوم:
1- حرکت اصلاح طلبانه که تباری روشن و پیشینه ای تاریخی دارد، حرکتی است مستمر که از متن جامعه (نه بالضروره از حکومت و قدرت) می گذرد. آرمانهای این حرکت در افقی قرار دارد که فاصله ما با آن کوتاه نیست، ولی آنچه باید به فوریت به آن اندیشید، ”تغییر سازنده“ در وضعیت کنونی کشور و در روال مدیریت آن است. در عین احترام به همه مسؤولان و دست اندرکاران امور و عرض خسته نباشید به همه آنان، می گویم که شیوه عمل و راهکارها و راهبردها (اگر واقعاً راهبردی وجود داشته باشد!) اکنون منجر به ظهور و بروز مشکلات فراوان و اساسی برای انقلاب، کشور و مردم شده است که رفع آنها نیز همتی بلند و شکیبایی فراوان می طلبد. بنابراین در این برهه حساس اندیشیدن به تغییر و تلاش برای تحقق آن، رسالت و وظیفه همه کسانی است که به ایران، به مردم و خواسته های مبرم آنان و به آرمانهای انقلاب می اندیشیدند.
2- وحدت و پرهیز از تشتت رأی و تصمیم برای همه کسانی که گذر از وضع فعلی و رسیدن به وضعیتی بهتر را باور دارند، امری ضروری و پاس داشت آن مقتضای خرد است.
3- هنگامی که گفتم «یا من یا مهندس موسوی» در عین احترام به همه عزیزانی که در عرصه انتخابات حضور داشته یا خواهند داشت، به این ظرایف نظر داشتم:
اولاً: به اهمیت انتخابات، ضرورت پیروزی در آن، لزوم تغییر وضع فعلی در جهت مصالح کشور و اصلاح در حد توان و امکان، یکپارچگی نیروهای تغییرخواه و پرهیز از مخدوش شدن ضرورت های فوق با طرح گفتمانهای متفاوت، (ولو یکسان در اصول) توجه داشتم و لذا با فرض آمدن جناب آقای موسوی نمی آمدم و حالا نیز نمی مانم.
ثانیاً: جناب آقای مهندس میرحسین موسوی دارای شخصیتی اخلاقی، آزاداندیش، متعهد به اسلام و انقلاب و مردم، از سرمایه های ارزشمندی است که در موقعیت های خطیر و حساس، صداقت و شایستگی خود را در خدمت به کشور و ملت نشان داده اند. همچنانکه برادر گرانقدرم، حضرت حجت الاسلام والمسلمین آقای کروبی نیز از نیروهای ارزش مدار، رنج کشیده پیش و پس از انقلاب، مخلص و شایسته است که همواره در خدمت مردم و انقلاب بوده اند و همچنین دیگر عزیزانی که آمدن خود به صحنه انتخابات را بزرگوارانه منوط به نیامدن من کردند، همگی بزرگواران شایسته اند.
ثالثاً: بر این باورم که جناب آقای مهندس موسوی، برای ایجاد تغییر در شرایط کنونی شایستگی لازم را دارند، هرچند ممکن است تفاوت ها و تمایزهایی در نظر و عمل وجود داشته باشد، اما مهم آن است که این عزیز نیز به آرمانهای انقلاب و ملت پای بنداند و از حقوق و آزادیهای بنیادین و حاکمیت مردم بر سرنوشت و مصالح ملی و حیثیت بین المللی کشور به جد دفاع کرده و می کنند.
رابعاً: حضور در انتخابات برای پیروزی است، نه یک تفنن پرهزینه و بر این باورم که ایشان زمینه کسب آراء و انتخاب از سوی مردم را دارند، البته در صورتی که همه ما هوشیارانه و واقع بینانه عمل کنیم.
خامساً: آنچه باید بیش و پیش از هر چیز مد نظر باشد، پیروزی اخلاقی است که اگر چنین باشد، نتیجه انتخابات هرچه باشد اخلاق مداران پیروز خواهند بود و شائبه رقابت بر سر قدرت برای من که همواره بر اخلاق تأکید داشته و دارم، امری است که همه تلاش خود را در رفع آن به کار خواهم برد. حال که جناب آقای موسوی به صحنه آمده اند، با اجتناب از هرگونه گفتار یا عملی که موجب تفرقه باشد، نیاز به ایجاد فضای شاداب وحدت و همدلی است. هر عملی که به تشتت آراء و اختلاف نظر خواستاران «تغییر» - در هر جبهه و جناحی که باشند- بیانجامد، در پیشگاه خداوند و نزد مردم قابل گذشت نخواهد بود.
من به حکم وظیفه اخلاقی و برای پرهیز از هرگونه پراکندگی در آراء و با ایمان کامل به توان و مرجعیت مردم که «میزان» رأی آنان است و باید آرائشان در حد امکان به نقطه واحدی سوق داده شود، از صحنه نامزدی انتخابات کنار می کشم تا به یاری خداوند تغییر و بهبود اوضاع بهتر و کم هزینه تر در دسترس قرار گیرد و با این کار می کوشم تا امکان بهره برداری سوء را از کسانی که پیروزی خود را در القاء اختلاف و نیز تشتت آراء در جبهه گسترده خواستاران تغییر می جویند بگیرم.
بر این پایه از همه افراد و شخصیت ها و گروههای فعال در عرصه انتخابات می خواهم با تأکید بر موازین اخلاقی و پرهیز از واکنشهای احساسی راه را بر هرگونه پیش داوری و سوء تفاهم ببندند و چشم اندازی نو برای تأثیرگذاری در سرنوشت انتخابات پیش رو بگشایند.
به برادران عزیزم آقایان کروبی و موسوی نیز صمیمانه عرض می کنم که مدبرانه و دلسوزانه صحنه را با تفاهم چنان مدیریت کنند که خدای ناخواسته به تفرقه و تشتت نیانجامد و می دانم که این عزیزان همه تلاش خود را در این راه به کار خواهند برد، ان شاء الله.
در اینجا بار دیگر از همه بزرگوارانی که به من اظهار لطف کرده و می کنند سپاسگزاری می کنم و به ویژه به جوانان عزیزی که داوطلبانه و بی هیچ چشمداشتی منشاء شوری دل انگیز و تحرکی مؤثر در جامعه شدند عرض می کنم که ما می توانیم در کنار هم و با بهره گیری از فضایی که ان شاء الله بازتر از فضای کنونی خواهد بود، در جهت خواستهای تاریخی ملت و آرمانهای بلند اصلاح طلبانه و برای تقویت ارزشهای اصیل انقلاب و اعتلاء میهن و آزادی و حقوق اساسی ملت و عدالت همه جانبه و بالابردن وجهه و اعتبار مردم ایران در کشور و در منطقه و جهان حرکت کنیم.
ان ارید الا الاصلاح ما استطعت و ما توفیقی الا بالله علیه توکلت و الیه انیب"
سیّد محمّد خاتمی
26 اسفند 1387
